ANBI
Graffiti en street art = erfgoed?
Graffiti en street art zijn het erfgoed van nu en de toekomst. Van onontgonnen gebied naar
motor voor de vernieuwing binnen het erfgoed.
Wie zijn wij:
Writer’s Block Murals (curator en producent van grote street art werken, werkt als enige street art organisatie in meerdere provincies), Gemeente Leeuwarden (Investeert sinds 2006 actief in Graffiti en street art en was Culturele hoofdstad in 2018), SAMA (Street Art Museum Amsterdam, is een community-based, eco-museum dat straatkunst gebruikt sinds 2012 als een instrument voor dialoog tussen belanghebbenden evenals bezoekers aan de regio), gemeente Lelystad (investeert sinds 2020 sterk in street art),.
Wij zullen waar nodig en van toepassing ook andere partijen betrekken bij dit onderzoek. Het is onze intentie om de resultaten van dit onderzoek breed binnen de street art scene maar ook ver daarbuiten te delen. Een dergelijk onderzoek is uniek voor straat kunst.
Ontstaan
Veel mensen associëren het bekladden van muren en het spuiten van graffiti als een recente ontwikkeling, die ontstaan is als gevolg van de moderne hiphopcultuur. In werkelijkheid kent de geschiedenis van graffiti echter een rijke historische traditie. Van de Oude Romeinen tot de Kruisvaarders en de soldaten uit de Tweede Wereldoorlog, allemaal bekladden zij in het verleden muren met hun eigen boodschappen.
De oudste voorbeelden van het fenomeen stammen al uit 40.000 voor Christus, toen de eerste holbewoners begonnen met het achterlaten van rotstekeningen in grotten
De moderne vorm van graffiti ontstond gedurende de jaren ’60 in New York. Met name aanhangers van de hiphopcultuur begonnen daar met viltstiften en spuitbussen op steeds meer plekken hun namen en allerlei andere boodschappen achter te laten. In de jaren ’80 sloeg deze trend vervolgens over naar Europa, waar naast menig gebouw en treinstel ook één kant van de Berlijnse muur werd voorzien van allerlei tekeningen en teksten. Begin jaren ’80 inspireerde de graffiti van New York ook Europese kunstenaars. Zo is de graffiti en street art die wij heden ten dage kennen ontstaan (deBie, sd)
De recente opkomst van Graffiti en street art werd geboren op straat, laagdrempelig, veelal eerst in het geheim in de nacht en later overdag en in de aanwezigheid van nieuwsgierige omstanders gemaakt. Geen enkele kunststroming sorteert zo snel reactie, positief maar ook negatief. Jong en oud kijken gebiologeerd toe. De veelal autodidactische kunstenaars raken kunstkenners maar ook mensen met een grote afstand tot kunst. De straat als museum en daardoor tevens een laagdrempelige opstart naar musea. Meer en meer straat collecties veranderen zo langzamerhand in musea, zoals SAMA (street art museum Amsterdam) en de voormalige olifantenstalling in Rensenpark, Emmen.
Er ontstaat een wens om graffiti en street art te bewaren en te beschermen. Dit is passend bij het volwassen worden en de populariteit van de stroming. Street art behoort tot de bestverkopende kunst wereldwijd. Banksy kunstwerken worden met muur en al gestolen.
Maar hoe bepaal je welke werken een erfgoed status hebben en welke niet? Hoe bescherm je een werk dat zich op straat bevindt en wat bescherm je dan? En is dat werk van 200 m2 onherstelbaar vernield wanneer er een tag van 5 m2 op staat of “verkleurt” het werk dan?
Het past niet bij haar ontstaansgeschiedenis om door Curatoren te laten bepalen welk werk het waard is om te beschermen en welke niet. Het werk is van de straat, dagelijks kleurt het een deel van ons leven. Is het even die achtergrond, de plek voor een praatje, een gestolen kus of een plek om af te spreken.
Bij graffiti en street art in combinatie met erfgoed komen een aantal zaken samen.
Democratische vernieuwing
Ear to the street. Graffiti en street art zijn modieus, kennen eigen regels, eigen helden maar immer belangrijk blijft de street credibility. De code van de street leeft nog steeds. Is je werk goed dan wordt het geëerd en gerespecteerd. Niet goed genoeg of houd jij je zelf niet aan de ongeschreven codes van de straat dan wordt je werk niet gerespecteerd. Een wereld vol machismo maar ook met een ongekend eerbied en respect, een eigen set aan regels. Bij erfgoed willen we deze soms moeilijk te doorgronden wereld openbreken. Niet door te institutionaliseren maar door de discussie te verbreden en zichtbaar te maken.
Het werk van de straat is niet alleen van de spuitbusridders maar ook echt van de straat en van ons allemaal. Maar hoever gaat dat. Heeft de straat en het geheel meer rechten dan de muur eigenaar of kunstenaar of kan een muureigenaar besluiten om erfgoed schoon te spuiten. Nu is hier niets over geregeld, kunstwerken verdwijnen wanneer de eigenaar het bijvoorbeeld niet passend vindt bij haar huisstijl of imago en gaat daarbij voorbij aan de waarde die het werk op straat en in de levens van haar inwoners heeft.
Erfgoed voor en door mensen
We willen in hun eigen woorden laten benoemen wat voor hen erfgoedwaarde heeft (community mapping) en maken daarbij verbindingen met zaken als sociale cohesie, veiligheid en (geestelijke) gezondheid.
Concreet
We doen actief onderzoek in 3 regio’s: te weten Amsterdam, Lelystad en Leeuwarden. We vragen actief bewoners, eigenaar, kunstenaars, curatoren en gemeenten actief naar hun mening.
Centraal staat de vraag wat is erfgoed? Wie bepaalt wat erfgoed is? Moeten we street art/ graffiti beschouwen als erfgoed? Zo ja waarom wel en waarom niet? Zien we verschil in waardering tussen steden van verschillende grootte, zien we regionale verschillen in beoordeling? Zien we verschillen in waardering tussen professional, bezoeker, eigenaar en gemeente? Zo ja welk oordeel is doorslaggevend en waarom? Is er een regionale aanpak noodzakelijk? Zo ja, hoort hier een (tijdelijke) bescherming van het erfgoed bij en zo ja waar bestaat deze uit? Kunnen we uit dit onderzoek lessen destilleren die ook voor ander (toekomstig) erfgoed interessant zijn.
​
Sociale waarde van erfgoed
“Om de sociale waarde van erfgoedparticipatie beter te benutten en erfgoed te positioneren in het sociale domein is het belangrijk om deze welzijnseffecten beter te benoemen, onderbouwen en zichtbaar te maken. “Erfgoed is levensgeluk” moet straks net zo gemakkelijk in het gehoor liggen als “Sporten is gezond”.
Mondiaal en nationaal wordt street art steeds veelvuldiger ingezet om de leefbaarheid van wijken en steden te verbeteren. De kracht van kleur, creativiteit en vakmanschap is nog steeds ongekend groot. Het lijdt tot verwondering, herwonnen trots en ander levensgeluk.
Enkele bekende voorbeelden waar de kracht van graffiti en street art succesvol zijn toegepast zijn de Favela’s (Brazilie) en Wynwood (Miami), dichter bij huis gaven woningbouwcorporaties in de jaren 90 al geld aan street art en graffiti trajecten onder het mom van vergroten van de leefbaarheid.
Concreet
Actieve co-creatie
“People own what they create. Dat betekent dat als iedereen wil dat mensen écht om iets gaan geven, ze ook daadwerkelijk een zichtbaar aandeel moeten hebben in de totstandkoming ervan. “
Meer en meer street art werken ontstaan in co-creatie. De ene keer is er een lichte connectie met de buurt/ stad, de andere keer werkt de kunstenaar actief samen met de initiatiefnemers om een kunstwerk te maken.
De emotionele betrokkenheid is navenant, maar is een dergelijk werk automatisch erfgoed? Ook als het artistiek wellicht minder goed is? Wat geeft hierbij de doorslag? De emotionele betrokkenheid, de artistieke kwaliteit en wie bepaalt of het erfgoed geworden is? De betrokken bewoners en kunstenaars zijn verminderd objectief maar is een ander in staat op deze co-creatie op waarde te schatten?
Concreet
In dit onderdeel gaan we actief onderzoeken of we erfgoed kunnen creëren via co-creatie. We onderzoeken daarbij wanneer via co-creatie erfgoed ontstaat en wanneer niet. Wij zullen hiertoe 3 kunstwerken realiseren en kiezen daarbij voor 3 verschillenden vormen van co-creatie. Wij denken dat dit leidt tot zeer interessante inzichten voor andere co-creatie erfgoed projecten.